Punjab School Education Board

Class 6 Computer Science (2025-26)

ਪਿਆਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਓ, ਸੱਤ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ। ਇਸ ਆਰਟੀਕਲ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਜਮਾਤ 6ਵੀਂ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਦੁਹਰਾਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਬੰਧਤ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਲਿੰਕ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਨੋਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

    ਵਿਸ਼ਾ:- ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਇੰਸ

    ਸਾਲ : 2025-26

    ਜਮਾਤ : 6ਵੀਂ

    ਪਾਠ : 1 ਫੰਡਾਮੈਂਟਲਜ਼ ਆਫ ਕੰਪਿਊਟਰ

    ਅਭਿਆਸ

    ੳ. ਬਹੁਪਸੰਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

    1. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ IPO ਸਾਈਕਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ?

    A) ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ (Processing)                B) ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੂਨਿਟ (Input Unit)   C) ਇਨਪੁੱਟ ਯੂਨਿਟ (Output Unit)      D) ਸਪੀਡ (Speed)

    2. ਕਿਹੜਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ?

    A) ਸ਼ੁੱਧਤਾ (Accuracy)        B) ਕੋਈ IQ ਨਹੀਂ (No IQ)   C) ਲਗਨ (ਡਿਲੀਜੈਂਸ) (Deligence)                              D) ਸਟੋਰੇਜ਼ (Storage)

    3. ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਹਿੱਸਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਗਣਨਾਵਾਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ੀਕਲ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ?

    A) ਮੈਮਰੀ (Memory)          B) ਏ.ਐੱਲ.ਯੂ(ALU)             C) ਕੰਟਰੋਲ ਯੂਨਿਟ (Control Unit)  D) ਉਪਰੋਕਤ ਕੋਈ ਨਹੀਂ

    4. ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਮੈਮਰੀ ਨੂੰ CPU ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਐਕਸੈੱਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

    A) ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮਰੀ (Primary Memory)    B) ਐਗਜ਼ਲਰੀ ਮੈਮਰੀ(Auxiliary Memory)     C) ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ (Secondary Memory)        D) ਸੀ. ਡੀ./ਡੀ.ਵੀ.ਡੀ. (CD/DVD)

    5. ਕਿਹੜਾ ਪੋਰਟੇਬਲ ਕੰਪਿਊਟਿੰਗ ਡਿਵਾਈਸ ਆਮ ਤੋਰ ਤੇ ਕੈਮਰਾ, ਵੱਡੀ ਸਟੋਰੇਜ ਸਮੱਰਥਾ, ਅਤੇ ਹਾਈ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਸਪੀਡ ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੈ?

    A) ਮੋਬਾਇਲ (Smart Phone)           B) ਟੈਬਲੈੱਟ ਕੰਪਿਊਟਰ (Tablet Computer)  C) ਲੈਪਟਾਪ (Laptop)             D) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ

     

    ਅ. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕਥਨਾਂ ਲਈ ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਲਿਖੋ :

    1. ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕੋਈ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ।(ਸਹੀ) 

    2. ਨਿੱਜੀ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।(ਸਹੀ)

    3. ਆਉਟਪੁੱਟ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਡਿਵਾਈਸ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।(ਸਹੀ)

    4. ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਨੂੰ ਐਗਜ਼ੁਲਰੀ ਮੈਮਰੀ ਜਾਂ ਐਕਸਟਰਨਲ ਮੈਮਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।(ਗਲਤ)

    5. You Tube, 3D ਅਤੇ VR ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।(ਸਹੀ)

    ਪੂਰੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ :

    1. RAM - ਰੈਂਡਮ ਐਕਸੈਸ ਮੈਮਰੀ (Random access memory) 

    2. ROM- ਰੀਡ ਓਨਲੀ ਮੈਮਰੀ (Read only memory) 

    3. CPU - ਸੈਂਟਰਲ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਯੂਨਿਟ (Central processing unit) 

    4. HDD - ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਡ੍ਰਾਈਵ (Hard disk drive) 

    5. ALU - ਅਰਥਮੈਟਿਕ ਲੌਜਿਕ ਯੂਨਿਟ (Arithmetic logic unit) 

    6. GB - ਗੀਗਾ ਬਾਈਟ (Giga byte) 

    7. MB - ਮੈਗਾ ਬਾਈਟ (Mega byte) 

     

    ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ। 

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ।

    ਉੱਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਡਿਵਾਈਸ ਹੈ ਜੋ ਨਿਰਧਾਰਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ (Programs) ਅਨੁਸਾਰ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਕੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗਣਿਤਕ ਅਤੇ ਤਰਕਿਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਕੇ ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੀਵ੍ਰ ਗਤੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ, ਵਪਾਰ, ਚਿਕਿਤਸਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ALU ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ ALU (Arithmetic Logic Unit) ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤਕ ਅਤੇ ਤਰਕਿਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੋੜ, ਵੱਧ, ਘੱਟ, ਗੁਣਾ, ਭਾਗ ਆਦਿ ਗਣਿਤੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਤਰਕਿਕ(Logical) ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਜਿਵੇਂ AND, OR, NOT, XOR ਆਦਿ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੀ ਹੈ। ALU ਦੋ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਕੇ ਨਤੀਜਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ CPU ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਡਾਟਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਂਦੀ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਚਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਲਿਖੋ?

    ਉੱਤਰ:- ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀਆਂ  ਚਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ

    • 1.        ਤੇਜ਼ ਗਤੀ (High Speed)
    • 2.        ਸ਼ੁੱਧਤਾ (Accuracy)
    • 3.        ਲੰਮੀ ਮੈਮਰੀ ਸਮੱਰਥਾ (Large Storage Capacity)
    • 4.        ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ (Diligence)

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿੱਖਿਆ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਔਨਲਾਈਨ ਲਰਨਿੰਗ, ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸਰੂਮ, ਅਤੇ ਸ਼ੋਧ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਸਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਡਿਜੀਟਲ ਪਾਠ ਸਮੱਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਔਨਲਾਈਨ ਅਸਾਈਨਮੈਂਟ, ਟੈਸਟ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਕ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀਜ਼ ਕੀ ਹਨ?

    ਉੱਤਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ (Secondary Memory) ਉਹ ਮੈਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮਰੀ (RAM) ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਧੀਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਵੱਡੀ ਸਟੋਰੇਜ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

    ਉਦਾਹਰਣ:

    • ਹਾਰਡ ਡ੍ਰਾਈਵ (HDD, SSD), ਯੂਐਸਬੀ ਡ੍ਰਾਈਵ (Pen Drive, Flash Drive), ਮੇਮੋਰੀ ਕਾਰਡ

      CD, DVD, ਕਲਾਊਡ ਸਟੋਰੇਜ

    ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਡਾਟਾ ਦੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਬੈਕਅੱਪ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6. ਪੋਰਟੇਬਲ ਡੀਵਾਈਸਿਸ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ ਪੋਰਟੇਬਲ ਡੀਵਾਈਸਿਸ ਉਹ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਉਪਕਰਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹਲਕੇ, ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਲਿਜਾਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੈਟਰੀ 'ਤੇ ਚਲ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    ਉਦਾਹਰਣ:

    1. ਸਮਾਰਟਫੋਨ, ਲੈਪਟੌਪ ਅਤੇ ਟੈਬਲੇਟ
    2. ਯੂਐਸਬੀ ਡ੍ਰਾਈਵ ਅਤੇ ਐਕਸਟਰਨਲ ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ
    3. ਈ-ਰੀਡਰ (E-Reader)
    4. ਸਮਾਰਟ ਵੌਚ ਅਤੇ ਫਿੱਟਨੈਸ ਬੈਂਡ

     

    ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ। 

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸੋ।

    ਉੱਤਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ:- ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਧੁਨਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਟੂਟ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਨ ਕੇਵਲ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਾਂ ਲਈ, ਪਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਤੇ ਵਿਅਪਾਰਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

    1. ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

    • ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ ਵਰਤੋਂ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨ, ਡਾਟਾ ਸਟੋਰੇਜ, ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
    • ਮਾਈਕਰੋਸਾਫਟ ਆਫਿਸ (Word, Excel, PowerPoint) ਵਰਗੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
    • ਈਮੇਲ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਕਾਲ ਰਾਹੀਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    2. ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਰਿਸਰਚ

    • ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਔਨਲਾਈਨ ਲਰਨਿੰਗ, ਈ-ਬੁੱਕਸ, ਅਤੇ ਆਨਲਾਈਨ ਲੈਕਚਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਨਵਾਂ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
    • ਕੰਪਿਊਟਰ ਰਾਹੀਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਨਲਾਈਨ ਅਸਾਈਨਮੈਂਟ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
    • ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਜ਼ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਕ ਸਾਧਨਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਆਸਾਨ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

    3. ਮਨੋਰੰਜਨ

    • ਲੋਕ ਫਿਲਮਾਂ, ਗੀਤ, ਅਤੇ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
    • ਓਟੀਟੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ (Netflix, Amazon Prime) ਰਾਹੀਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਆਸਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
    • ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ (Facebook, Instagram, YouTube) ਰਾਹੀਂ ਲੋਕ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

    4. ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਈ-ਕਾਮਰਸ

    • ਕੰਪਿਊਟਰ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕ ਔਨਲਾਈਨ ਖਰੀਦਾਰੀ (Amazon, Flipkart) ਕਰਦੇ ਹਨ।
    • ਵਿਅਪਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਤੇ ਸੰਭਾਲਣ, ਲੇਨ-ਦੇਨ, ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
    • ਈ-ਕਾਮਰਸ ਵੈਬਸਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਐਪਸ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ ਲਈ ਵਧੀਆ ਮੌਕੇ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

    5. ਬੈਂਕਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਲੈਣ-ਦੇਣ

    • ਔਨਲਾਈਨ ਬੈਂਕਿੰਗ, ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ (UPI, PayPal, Google Pay) ਰਾਹੀਂ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਆਸਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
    • ਲੋਕ ਘਰ ਬੈਠੇ-ਬੈਠੇ ਬਿੱਲ ਭਰਨ, ਬਕਾਇਆ ਦੇਖਣ, ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    6. ਚਿਕਿਤਸਾ ਖੇਤਰ

    • ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਸੰਭਾਲਣ, ਔਨਲਾਈਨ ਪਰਾਮਰਸ਼ (Telemedicine), ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
    • ਡਾਕਟਰ ਰੋਗ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ, ਸਕੈਨਿੰਗ, ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਵੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

    7. ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ

    • ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
    • ਨਾਸਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਯਾਨ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਬਲਾੱਕ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ?

    ਉੱਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਬਲਾਕ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਾਗ:- ਕੰਪਿਊਟਰ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮਸ਼ੀਨ ਹੈ ਜੋ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕਰਕੇ ਉਪਯੋਗੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਈ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਲਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

    1. ਇੰਪੁੱਟ ਯੂਨਿਟ (Input Unit):- ਇਹ ਭਾਗ ਉਹਨਾਂ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਜਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ (Instructions) ਪ੍ਰਵਿਸ਼ ਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

    ਉਦਾਹਰਣ: ਕੀਬੋਰਡ (Keyboard), ਮਾਊਸ (Mouse), ਸਕੈਨਰ (Scanner), ਮਾਈਕਰੋਫੋਨ (Microphone)

    2. ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਯੂਨਿਟ (CPU - Central Processing Unit):- CPU ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ "ਮੱਥਾ" ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

    (a) ਅੰਕ ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਤਰਕ ਯੂਨਿਟ (ALU - Arithmetic and Logic Unit):- ਇਹ ਗਣਿਤਕ (Addition, Subtraction, Multiplication, Division) ਅਤੇ ਤਰਕਿਕ (AND, OR, NOT) ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।

    (b) ਕੰਟਰੋਲ ਯੂਨਿਟ (Control Unit - CU):- ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਚੱਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

    (c) ਰਜਿਸਟਰ (Registers):- ਇਹ ਛੋਟੀਆਂ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਮੈਮੋਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਤਤਕਾਲ ਡਾਟਾ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

    3. ਮੈਮੋਰੀ ਯੂਨਿਟ (Memory Unit):- ਇਹ ਡਾਟਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

    (a) ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮੋਰੀ (Primary Memory):- 

    RAM (Random Access Memory): ਅਸਥਾਈ ਮੈਮੋਰੀ, ਜੋ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਤਬ ਤਕ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਜਦ ਤਕ ਕੰਪਿਊਟਰ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    ROM (Read Only Memory): ਸਥਾਈ ਮੈਮੋਰੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਬੇਸਿਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ (BIOS) ਸੰਭਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    (b) ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮੋਰੀ (Secondary Memory)

    Hard Disk, SSD, Pen Drive, CD/DVD ਆਦਿ, ਜੋ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਟੋਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    4. ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੂਨਿਟ (Output Unit):- ਇਹ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਯੂਜ਼ਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

    ਉਦਾਹਰਣ:

    • ਮਾਨੀਟਰ (Monitor)
    • ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Printer)
    • ਸਪੀਕਰ (Speakers)

             +----------------------+

            |    Input Unit        |

            +----------------------+

                     ↓

            +----------------------+

            |    CPU (Central      |

            |   Processing Unit)   |

            +----------------------+

              ↑          ↓         ↑

              |          |         |

    +----------------+  +-----------------+

    |  Memory Unit  |  | Output Unit     |

    +----------------+  +-----------------+

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮਰੀ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹਨ?

    ਉੱਤਰ

    ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ

    ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਮੈਮਰੀ

    ਸੈਕੰਡਰੀ ਮੈਮਰੀ

    ਗਤੀ (Speed)

    ਤੇਜ਼

    ਹੌਲੀ

    ਡਾਟਾ ਸਟੋਰੇਜ

    ਆਰਜ਼ੀ (Temporary)

    ਸਥਾਈ (Permanent)

    ਉਦਾਹਰਣਾਂ

    RAM, ROM

    HDD, SSD, USB, CD/DVD

    CPU ਐਕਸੈੱਸ

    ਸਿੱਧਾ (Direct)

    ਪਰੋਸੀਸ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ

    ਮੁੱਲ (Cost)

    ਮਹਿੰਗੀ

    ਸਸਤੀ

     

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸੋ?

    ਉੱਤਰ:- ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ:-

    1.  Supercomputer (ਸੂਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ): ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਡੇਟਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੁਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

    ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: - ਮੌਸਮ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਖੋਜ ਕਰਨਾ ਆਦਿ। ਇਸਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ:- PARAM 8000, ਅਤੇ NUDT Tianhe-2 ਆਦਿ।

    2.  Mainframe Computer (ਮੈਨਫ੍ਰੇਮ ਕੰਪਿਊਟਰ): ਮੇਨਫ੍ਰੇਮ ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਡੇਟਾ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੇਨਫ੍ਰੇਮ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲਤਾ ਉੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਆਕਾਰ ਮਿੰਨੀ ਅਤੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਉਪਭੋਗਤਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਪਭੋਗਤਾ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਖੋਜ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ IBM (ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਬਿਜ਼ਨਸ ਮਾਡਲ) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਡੇਟਾ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹਿੰਗੇ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ: – IBM zSeries, System z9 ਆਦਿ।

    3. Mini Computer (ਮਿਨੀ ਕੰਪਿਊਟਰ):ਮਿੰਨੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਆਕਾਰ ਨਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ ਪਰ ਮੇਨਫ੍ਰੇਮ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟਾ ਹੈ।ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਉਪਭੋਗਤਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਜਾਂ ਵੱਧ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਇੱਕ ਮਲਟੀ-ਟਾਸਕਿੰਗ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵੀ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    ਮਿੰਨੀ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ: - IBM AS/400, ਅਤੇ ਹਨੀਵੈੱਲ 200 ਆਦਿ।

    4.  Micro Computer (ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਕੰਪਿਊਟਰ):ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਛੋਟਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਿੰਨੀ ਅਤੇ ਮੇਨਫ੍ਰੇਮ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹੈ। ਹਲਕਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਸਤਾ ਵੀ ਹੈ। ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਲਟੀਟਾਸਕਿੰਗ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਪਭੋਗਤਾ ਇਸ ਕੰਪਿਊਟਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਸਰਫਿੰਗ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਗਾਣੇ ਸੁਣਨਾ ਆਦਿ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ - ਲੈਪਟਾਪ, ਸਮਾਰਟ ਫ਼ੋਨ, ਟੈਬਲੇਟ ਆਦਿ।

     ਇਹਨਾਂ ਸਕਰੈਂਬਲਜ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰੋ :

    1. UCP à CPU        8. ROICM à MICRO

    2. TCOUREPM à COMPUTER    9. INIM à MINI

    3. DCL à LCD    10. UPESR à SUPER

    4. EMYRMO à MEMORY    11. OTRBLPEAà PORTABLE

    5. ARIRYMP à PRIMARY    12. LEOMIB à MOBILE

    6. RCYESODAN à SECONDARY    13. TBLETA à TABLET

    7. DAGLTH  à DIGITAL


    ਪਾਠ : 2 ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ

    ਅਭਿਆਸ

    ੳ. ਬਹੁਪਸੰਦੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    1. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਡੈਸਕਟਾਪ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ?

    (ੳ) ਵਾਲਪੇਪਰ      (ਅ) ਟਾਸਕਬਾਰ     (ੲ) ਆਈਕਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ            (ਸ) ਰਨ ਬਾਕਸ

    2. ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ _____ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

    (ੳ) ਸਿਰਫ ਸਾਫਟਵੇਅਰ       (ਅ) ਸਿਰਫ਼ ਹਾਰਡਵੇਅਰ      (ੲ) ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ    (ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ

    3. ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਜਿਆਦਾਤਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

    (ੳ) ਵਿੰਡੋਜ਼            (ਅ) ਐਂਡਰਾਇਡ     (ट) DOS              (ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ

    4. ਲਾਗ ਇਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮੁੱਖ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ _____ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    (ੳ) ਟਾਸਕਬਾਰ     (ਅ) ਵਾਲਪੇਪਰ      (ੲ) ਬੈਗਾਉਂਡ         (ਸ) ਡੈਸਕਟਾਪ

    5. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਟਾਸਕਬਾਰ ਦਾ ਭਾਗ ਹੈ?

    (ੳ) ਸਟਾਰਟ ਬਟਨ              (ਅ) ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਏਰੀਆ    (ੲ) ਸਰਚ ਬਾਕਸ                 (ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ

    ਅ. ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

    1. ______ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਦੀ ਮੂਲ ਟੈਕਸਟ ਐਡੀਟਰ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਨੋਟਪੈਡ (Notepad)

    2. ਰੀਸਾਈਕਲ ਬਿਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ____ ਫਾਈਲਾਂ ਜਾਂ ਫੋਲਡਰ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਟੋਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਉੱਤਰ ਮਿਟਾਈਆਂ ਗਈ (Deleted)

    3. ______ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਈਕਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ-ਖੱਬੇ ਕੋਨੇ 'ਤੇ ਛੋਟੇ ਤੀਰ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ (Shortcuts)

    4. ਐਂਡਗਾਇਡ ਇੱਕ ਮੋਬਾਈਲ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਹੈ ਜੋ _____ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਗੂਗਲ (Google)

    5. ਟਾਸਕਬਾਰ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਹੌਰੀਜ਼ੈਂਟਲ ਪੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ______ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਡੈਸਕਟਾਪ (Desktop)

    6. _____ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Software)

     

    ੲ. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਕੀ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ – ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਉਪਕਰਣ ਹੈ ਜੋ ਡਾਟਾ ਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ, ਸਟੋਰੇਜ, ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਰਡਵੇਅਰ (Hardware) ਜਿਵੇਂ ਕਿ CPU, ਮੈਮੋਰੀ, ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Software) ਜਿਵੇਂ ਕਿ Windows, MS Office ਆਦਿ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੰਪੁੱਟ ਯੂਨਿਟ (ਕੀਬੋਰਡ, ਮਾਊਸ) ਡਾਟਾ ਭੇਜਣ ਲਈ, ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੂਨਿਟ (ਮਾਨੀਟਰ, ਪ੍ਰਿੰਟਰ) ਨਤੀਜੇ ਵੇਖਾਉਣ ਲਈ, ਅਤੇ ਮੈਮੋਰੀ (RAM, Hard Disk) ਡਾਟਾ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ, ਵਪਾਰ, ਚਿਕਿਤਸਾ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਬੂਟਿੰਗ ਕੀ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ ਬੂਟਿੰਗ – ਬੂਟਿੰਗ (Booting) ਉਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਚਾਲੂ ਹੋਣ ਤੇ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ (OS) RAM ਵਿੱਚ ਲੋਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ BIOS ਰਾਹੀਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਜਾਂਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੋਲਡ ਬੂਟਿੰਗ (ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਚਾਲੂ ਕਰਨਾ) ਅਤੇ ਵਾਰਮ ਬੂਟਿੰਗ (Restart ਕਰਨਾ) ਇਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਬੂਟਿੰਗ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਡੈਸਕਟਾਪ ਕੀ ਹੈ? ਡੈਸਕਟਾਪ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

    ਉੱਤਰ ਡੈਸਕਟਾਪ – ਡੈਸਕਟਾਪ (Desktop) ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸਕ੍ਰੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਲੋਡ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤੇ ਆਈਕਾਨ (Icons), ਟਾਸਕਬਾਰ (Taskbar), ਸਟਾਰਟ ਮੈਨੂ (Start Menu), ਅਤੇ ਰੀਸਾਈਕਲ ਬਿਨ (Recycle Bin) ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਟਾਸਕਬਾਰ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿਸਟਮ ਟਰੇ ਵਿੱਚ Battery, WiFi, ਅਤੇ Volume ਆਦਿ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਡੈਸਕਟਾਪ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਆਸਾਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਟਰਫੇਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
    ਡੈਸਕਟਾਪ ਦੇ ਭਾਗ:

    • ਆਈਕਾਨ (Icons)
    • ਟਾਸਕਬਾਰ (Taskbar)
    • ਵਾਲਪੇਪਰ (Wallpaper)
    • ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ (Shortcuts)

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਆਈਕਾਨ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਿੰਨ ਆਈਕਾਨਜ਼ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

    ਉੱਤਰ ਆਈਕਾਨ – ਆਈਕਾਨ (Icons) ਛੋਟੇ ਗ੍ਰਾਫਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਫਾਈਲਾਂ, ਫੋਲਡਰਾਂ ਜਾਂ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਜਾਂ ਡੌਕਯੂਮੈਂਟ ਤੱਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤਿੰਨ ਉਦਾਹਰਣ: (1) My Computer (This PC) – ਡਰਾਈਵਾਂ ਅਤੇ ਫਾਈਲਾਂ ਵੇਖਣ ਲਈ, (2) Recycle Bin – ਮਿਟਾਈਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ, (3) Google Chrome – ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਵਰਤਣ ਲਈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਰੀਸਾਈਕਲ ਬਿਨ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ ਰੀਸਾਈਕਲ ਬਿਨ –ਰੀਸਾਈਕਲ ਬਿਨ Windows ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫੋਲਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਿਟਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਫੋਲਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਰਜ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਫਾਈਲ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਮਿਟਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਰੀਸਾਈਕਲ ਬਿਨ ਵਿੱਚੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਬਹਾਲ (Restore) ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6. ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ:

    • Start Menu 'ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ।
    • Power Option 'ਚੋਂ Shut Down ਚੁਣੋ।
    • ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

     

    ਸ. ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਕੀ ਹੈ? ਇੰਟਰਫੇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ?

    ਉੱਤਰ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ (OS) ਇੱਕ ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹੈ, ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਵਿਚਾਲੇ ਸਾਂਝਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਲਿਕ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਰੋਤਾਂ (Resources) ਨੂੰ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਕੇ, ਪਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਡਾਟਾ ਸੰਭਾਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।

    ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ:

    1. ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ (Process Management): CPU ਵਲੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ (Processes) ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
    2. ਮੈਮੋਰੀ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ (Memory Management): RAM ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਥਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
    3. ਸਟੋਰੇਜ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ (Storage Management): ਫਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਦੁਰੁਸਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
    4. ਉਪਕਰਣ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ (Device Management): ਇਨਪੁੱਟ/ਆਉਟਪੁੱਟ (I/O) ਉਪਕਰਣਾਂ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
    5. ਯੂਜ਼ਰ ਇੰਟਰਫੇਸ (User Interface): ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਵਾਪਸੀ ਸੰਚਾਰ (Interaction) ਲਈ ਇੰਟਰਫੇਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

    ਇੰਟਰਫੇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ:-

    1. Command Line Interface (CLI):-
      • CLI ਅਜਿਹੀ ਇੰਟਰਫੇਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯੂਜ਼ਰ ਟਾਈਪ ਕਰਕੇ ਕਮਾਂਡਾਂ ਜਾਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
      • ਉਦਾਹਰਨ: MS-DOS, Linux Terminal
    2. Graphical User Interface (GUI)
      • GUI ਵਿੱਚ ਆਈਕਾਨ, ਬਟਨ, ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਫਿਕਲ ਐਲੀਮੈਂਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਊਸ ਜਾਂ ਟੱਚ ਸਕਰੀਨ ਰਾਹੀਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
      • ਉਦਾਹਰਨ: Windows, macOS, Android
    3. Menu-Driven Interface
      • ਇਹ ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਕਮਾਂਡ ਜਾਂ ਆਈਕਾਨਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਮੀਨੂਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਚੋਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
      • ਉਦਾਹਰਨ: ATMs, ਮੋਬਾਈਲ ਸੈਟਿੰਗ ਮੀਨੂ
    4. Touch Interface
      • ਇਹ ਇੰਟਰਫੇਸ ਸਮਾਰਟਫੋਨਾਂ ਅਤੇ ਟੈਬਲੇਟਸ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਟੱਚ ਅਤੇ ਜੈਸਚਰ ਰਾਹੀਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
      • ਉਦਾਹਰਨ: iOS, Android

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਕੀ ਹਨ? ਤੁਸੀਂ ਰਨ ਬਾਕਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਖੋਲ੍ਹੋਗੇ?

    ਉੱਤਰ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਨ ਬਾਕਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ

    ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ – ਇਹ ਉਹ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹਨ ਜੋ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਾਫਟ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਉੱਤੇ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ:

    • MS Paint – ਡਰਾਇੰਗ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਫਿਕ ਡਿਜ਼ਾਇਨ
    • Notepad – ਟੈਕਸਟ ਐਡੀਟਿੰਗ
    • Microsoft Word – ਡੌਕੂਮੈਂਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ
    • Calculator – ਗਣਨਾਵਾਂ ਕਰਨ ਲਈ

    ਰਨ ਬਾਕਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਵਿਧੀ

    Run Box ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਖੋਲ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ।

    ਕਦਮ:

    1. Windows + R ਕੀ ਦਬਾਓ।
    2. Run Box ਖੁੱਲ੍ਹੇਗਾ।
    3. ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਮਾਂਡ ਲਿਖੋ, ਉਦਾਹਰਨ:
      • Notepad (ਨੋਟਪੈਡ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ)
      • mspaint (MS Paint ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ)
      • calc (ਕੈਲਕੁਲੇਟਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ)
      • cmd (ਕਮਾਂਡ ਪ੍ਰੌਮਪਟ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲਈ)
    4. Enter ਦਬਾਓ।

    ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਝਟਪਟ ਖੋਲ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ।

      

    ਪਾਠ - 3 ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ

    ਅਭਿਆਸ

    ਵਸਤੁਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

    ੳ. ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਨਾਲ ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

    [Undo, ਖੱਬੇ, ਪੋਰਟੇਬਲ, ਓਪਨ-ਸੋਰਸ, ਸਟਿੱਕਰਾਂ]

    1. ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਬਿਲ ਕੇਂਡ੍ਰਿਕ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ _____ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਓਪਨ-ਸੋਰਸ

    2. ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਪਿਊਟਰ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ : ਵਿੰਡੋਜ਼ ਮੈਕਿਨਟੈਸ਼, ਲੀਨਕਸ, ਆਦਿ ਉੱਪਰ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲਾ _____ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਪੋਰਟੇਬਲ

    3. ਟੂਲਬਾਰ ਮੁੱਖ ਸਕਰੀਨ ਇੰਟਰਫੇਸ ਦੇ ______ ਪਾਸੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਲੰਬਕਾਰੀ ਪੱਟੀ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਖੱਬੇ

    4. ਸਟੈਂਪ ਟੂਲ ਰਬੜ ਦੀਆਂ ਮੋਹਰਾਂ ਜਾਂ _____ ਦੇ ਸੈੱਟ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਸਟਿੱਕਰਾਂ

    5. ____ ਬਟਨ 'ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਨ ਨਾਲ ਆਖਰੀ ਡਰਾਇੰਗ ਐਕਸ਼ਨ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵੇਗਾ।

    ਉੱਤਰ Undo

    ਅ. ਸਹੀ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ :

    1. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਆਪਸ਼ਨ ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਦੇ ਟੂਲਬਾਰ ਉੱਪਰ ਮੌਜੂਦ ਟੂਲ ਵੱਜੋਂ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ?

    (ੳ) ਸਟੈਂਪ (Stamp)    (ਅ) ਮੈਜਿਕ (Magic)    (ੲ) ਕਲਰ ਪਿਕਰ (Color Picker)      (ਸ) ਇਰੇਜ਼ਰ (Eraser)

    2. ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਡਰਾਅ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

    (ੳ) ਟੂਲਬਾਰ (Toolbar)          (ਅ) ਕੈਨਵਸ (Canvas)          (ੲ) ਹੈਲਪਰ ਏਰੀਆ (Help Area)  (ਸ) ਕਲਰ ਪੈਲੇਟ(Color Palette)

    3. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਇੰਟਰਫੇਸ ਦਾ ਤੱਤ ਨਹੀਂ ਹੈ?

    (ੳ) ਟੂਲਬਾਰ (Toolbar)          (ਅ) ਹੈਲਪ ਏਰੀਆ(Help Area)           (ੲ) ਡਰਾਇੰਗ ਕੈਨਵਸ (Drawing Canvas)   (ਸ) ਸਕਰੋਲ ਬਾਰ (Scroll Bar)

      

    ੲ. ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਕੀ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:- ਟਕਸ ਪੇਂਟ (Tux Paint) ਇੱਕ ਮੁਫ਼ਤ, ਓਪਨ-ਸੋਰਸ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਡਰਾਇੰਗ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹੈ, ਜੋ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਰੰਗ ਬਰੰਗੇ ਇੰਟਰਫੇਸ, ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਅਵਾਜ਼ਾਂ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਰਸ਼, ਅਤੇ ਮੈਜਿਕ ਟੂਲ ਨਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਲਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਂਪ ਟੂਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਆਕਰਤੀਆਂ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਰੰਗ ਭਰਨ ਦਾ ਆਸਾਨ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਲਿਖੋ।

    ਉੱਤਰ:- ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:-

    • 1.     ਸੌਖਾ ਅਤੇ ਇੰਟਰੈਕਟਿਵ ਇੰਟਰਫੇਸ
    • 2.     ਵੱਖ-ਵੱਖ ਡਰਾਇੰਗ ਟੂਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਟੈਂਪ, ਮੈਜਿਕ, ਇਰੇਜ਼ਰ ਆਦਿ
    • 3.     ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਬਰਸ਼ ਵਿਕਲਪ
    • 4.     Undo/Redo ਫੰਕਸ਼ਨ
    • 5.     ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚਿੱਤਰ ਫਾਰਮੈਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਇੰਟਰਫੇਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਐਲੀਮੈਂਟਸ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

    ਉੱਤਰ:- ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਇੰਟਰਫੇਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਐਲੀਮੈਂਟਸ ਦੇ ਨਾਂ

    • 1.     ਟੂਲਬਾਰ (Toolbar)
    • 2.     ਕਲਰ ਪੈਲੇਟ (Color Palette)
    • 3.     ਕੈਨਵਸ (Canvas)
    • 4.     ਹੈਲਪ ਏਰੀਆ (Help Area)

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਤੁਸੀਂ ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਦੇ ਕਲਰ-ਪੈਲੇਟ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ?

    ਉੱਤਰ **ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਕਲਰ-ਪੈਲੇਟ (Color Palette) ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਉਪਕਰਣ ਹੈ, ਜੋ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗ ਚੁਣਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੇ ਤਲ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਸ਼ੈਡਜ਼ (Shades) ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਰਸ਼, ਭਰਨ (Fill), ਅਤੇ ਮੈਜਿਕ ਟੂਲ** ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਲਰ-ਪੈਲੇਟ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਰੰਗ ਭਰਨ ਦੀ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਟੂਲਬਾਰ ਦੇ ਕੋਈ 6 ਟੂਲਜ਼ ਦੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ।

    ਉੱਤਰ:- ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਟੂਲਬਾਰ ਦੇ 6 ਟੂਲਜ਼ ਦੇ ਨਾਂ

    • 1.     ਪੈਂਸਲ (Pencil)
    • 2.     ਇਰੇਜ਼ਰ (Eraser)
    • 3.     ਸਟੈਂਪ (Stamp)
    • 4.     ਮੈਜਿਕ (Magic)
    • 5.     ਰੇਖਾ (Line)
    • 6.     ਆਕਾਰ (Shapes)

     

    ਪਾਠ - 4 ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਦੇ ਟੂਲਜ਼ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ

    ਅਭਿਆਸ

    ਵਸਤੁਨਿਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

    ੳ. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

    [ਪੇਂਟ, ਟੈਕਸਟ, ਲਾਈਨਜ਼, ਸ਼ੇਪਸ, ਸਟਿੱਕਰਜ਼]

    1.____ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੀ ਲਾਈਨ ਡਰਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਲਾਈਨਜ਼

    2. ਸਟੈਂਪ ਟੂਲ ਰਬੜ ਸਟੈਂਪਸ ਜਾਂ _____ ਦੇ ਸੈੱਟ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਸਟਿੱਕਰਜ਼

    3._____ ਟੂਲ ਬਿਲਕੁਲ ਇੱਕ ਬੁਰਸ਼ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਫਰੀਹੈਂਡ ਡਰਾਇੰਗਾਂ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ ਪੇਂਟ

    4._____ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਦਾਖਲ ਕੀਤੇ ਟੈਕਸਟ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੋਧਿਆ ਜਾਂ ਤਬਦੀਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

    ਉੱਤਰ ਟੈਕਸਟ

    5. ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਚੱਕਰ (Circle) ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਅਸੀਂ _____ ਟੂਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

    ਉੱਤਰ ਸ਼ੇਪਸ

     

    ਅ. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਕਮਾਂਡਜ਼ ਲਈ ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਕੀਅ ਲਿਖੋ :

    1. ਰੀਡੂ (Redo)

    2. ਓਪਨ (Open)

    3. ਸੇਵ (Save)

    4. ਪ੍ਰਿੰਟ (Print)

    5. ਕੁਇੱਟ (Quit)

    ਉੱਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਕਮਾਂਡਾਂ ਲਈ ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਕੀਜ਼ ਹਨ:

    1. ਰੀਡੂ (Redo) → Ctrl + Y
    2. ਓਪਨ (Open) → Ctrl + O
    3. ਸੇਵ (Save) → Ctrl + S
    4. ਪ੍ਰਿੰਟ (Print) → Ctrl + P
    5. ਕੁਇੱਟ (Quit) → Ctrl + Q

    ੲ. ਸਹੀ ਆਪਸ਼ਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰੋ :

    1. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਟੂਲ ਡਰਾਇੰਗ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ?

    ੳ. ਲੇਬਲ (Label)       ਅ. टैवमट (Text)      ੲ. ੳ ਅਤੇ ਅ ਦੋਵੇਂ         ਸ. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ

    2. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਟੈਂਪ ਟੂਲ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਆਪਸ਼ਨ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ?

    ੳ. ਮਿਰਰਰਿੰਗ (Mirroring)      ਅ. ਰੋਟੇਸ਼ਨ (Rotation) ੲ. ਫਲਿੱਪਿੰਗ (Flipping) ਸ. ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੀਆਂ

    3. ਟੂਲ ਸਾਨੂੰ ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸਧਾਰਨ ਭਰੀਆਂ (filled) ਅਤੇ ਖਾਲੀ (un-filled) ਸ਼ੇਪਸ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ?

    ੳ. ਫਿਲ (Fill)   ਅ. ਪਿੱਕ ਕਲਰ(Pick Color)     ੲ. ਸ਼ੇਪਸ਼ (Shapes)    ਸ. ਲੇਬਲ (Label)

    4. ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਡਰਾਇੰਗ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹੜੀ ਸ਼ਾਰਟਕੱਟ ਕੀਅ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?

    ੳ.Ctrl+O       ਅ. Ctrl+S      ੲ. Ctrl+N      ਸ. Ctrl+D

    5. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਟਕਸ ਪੇਂਟ ਦੇ ਫਿੱਲ ਟੂਲ ਦੁਆਰਾ ਕਿਹੜੀ ਆਪਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ?

    ੳ. ਬੁਰਸ਼ (Brush)      ਅ. ਸ਼ੇਪਡ (Shaped)    ੲ. ਰੇਡੀਅਲ (Radial)   ਸ. ਲਾਈਨਜ਼ (Lines)

     

    ਪਾਠ - 5 ਕੰਪਿਊਟਰ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ

    ਅਭਿਆਸ

    ਬਹੁਪਸੰਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    1. ਇੱਕ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ .ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ।

    (ੳ) ਮਦਰ ਬੋਰਡ, ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ          (ਅ) ਇਨਪੁੱਟ, ਆਊਟਪੁੱਟ          (ੲ) ਮਦਰ ਬੋਰਡ, ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ           (ਸ) ਰੈਮ, ਰੋਮ

    2. ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੇ ਸੈਟ ਨੂੰ ਕੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

    (ੳ) ਹਦਾਇਤਾਂ    (ਅ) ਪ੍ਰੋਸੈਸਰ      (ੲ) ਸਾਫਟਵੇਅਰ          (ਸ) ਹਾਰਡਵੇਅਰ

    3. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੀ ਕਿਸਮ ਹੈ?

    (ੳ) ਆਪਰੇਟਿੰਗ ਸਾਫਟਵੇਅਰ       (ਅ) ਯੂਟਿਲਿਟੀ ਸਾਫਟਵੇਅਰ        (ੲ) ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ          (ਸ) (ੳ) ਅਤੇ (ਅ) ਦੋਵੇਂ

    4. ਮਾਈਕੋਸਾਫਟ ਵਰਡ ਅਤੇ ਐਕਸਲ _____ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ।

    (ੳ) ਆਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ (ਅ) ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ          (ੲ) ਯੂਟਿਲਿਟੀ ਸਾਫਟਵੇਅਰ         (ਸ) ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ

    5. ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਾਰਡਵੈਅਰ ਭਾਗ ਹੈ।

    (ੳ) ਕੀਬੋਰਡ     (ਅ) ਸਿਸਟਮ ਯੂਨਿਟ      (ੲ) ਮਾਊਸ       (ਸ) ਮਦਰਬੋਰਡ

    6. ____ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸੰਚਾਲਨ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੰਮ ਕਾਜ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।

    (ੳ) ਯੂਟਿਲਿਟੀ ਸਾਫਟਵੇਅਰ        (ਅ) ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ     (ੲ) ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ          (ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ

    ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਰੂਪ ਲਿਖੋ :

    1. VDU – Visual Display Unit

    2. LCD – Liquid Crystal Display

    3. RAM – Random Access Memory

    4. PCB – Printed Circuit Board

    5. SMPS – Switched Mode Power Supply

    ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਕੀ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:- ਹਾਰਡਵੇਅਰ (Hardware) ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਛੂਹ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਇਨਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ (Input Devices), ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੀਬੋਰਡ, ਮਾਊਸ, ਅਤੇ ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ (Output Devices), ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਨੀਟਰ, ਪ੍ਰਿੰਟਰ। CPU, ਮੈਮੋਰੀ (RAM), ਅਤੇ ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਵੀ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਹਨ। ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਡਾਟਾ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਕੀ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:-ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Software) ਉਹ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਹਨ, ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: 1. ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (System Software), ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ (Windows, Linux), ਅਤੇ 2. ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Application Software), ਜਿਵੇਂ ਕਿ MS Word, Photoshop। ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਲਿਖੋ?

    ਉੱਤਰ:-ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ

    • ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ – (ਜਿਵੇਂ: Windows, Linux, macOS)
    • ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ – (ਜਿਵੇਂ: MS Word, Photoshop, VLC Player)
    • ਯੂਟਿਲਿਟੀ ਸਾਫਟਵੇਅਰ – (ਜਿਵੇਂ: Antivirus, Disk Cleanup)

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਮਦਰ ਬੋਰਡ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਖੋ?

    ਉੱਤਰ:-ਮਦਰ ਬੋਰਡ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਡਿਵਾਈਸਾਂ

    1. CPU (Central Processing Unit)
    2. RAM (Random Access Memory)
    3. Hard Disk Drive (HDD) / Solid State Drive (SSD)
    4. Power Supply Unit (PSU)
    5. Graphic Card (GPU)

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਕੀ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:-ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹੈ ਜੋ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਲਈ ਖਾਸ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ MS Word (ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਲਈ), ਫੋਟੋਸ਼ਾਪ (ਚਿੱਤਰ ਸੰਪਾਦਨ ਲਈ), ਅਤੇ VLC ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਅਰ (ਵੀਡੀਓ ਚਲਾਉਣ ਲਈ) ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਉੱਪਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਸੌਫਟਵੇਅਰ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਸੌਫਟਵੇਅਰ, ਜਾਂ ਉਪਯੋਗਤਾ ਟੂਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਹੈ।

    ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਝਾਅ ਲਿਖੋ?

    ਉੱਤਰ:- ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਝਾਅ:- ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਣ। ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ, ਮੋਬਾਈਲ, ਪ੍ਰਿੰਟਰ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਲਾਈਫ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    1. ਸਾਫ਼-ਸਫ਼ਾਈ (Cleaning & Dusting)

    ✅ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ। ਧੂੜ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਦੇ ਵੈਂਟੀਲੇਸ਼ਨ ਹੋਲ (Ventilation Holes) ਵਿੱਚ ਫਸ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਰਫਾਰਮੈਂਸ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

    ✅ ਕੀਬੋਰਡ, ਮਾਊਸ, ਅਤੇ ਮਾਨੀਟਰ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲਈ Microfiber Clothing ਜਾਂ Soft Brush ਵਰਤੋ।

    ✅ CPU ਅਤੇ ਲੈਪਟਾਪ ਦੇ ਫੈਨ ਅਤੇ ਹੀਟ ਸਿੰਕ ਨੂੰ ਵਾਅਕਾਂ (Air Blower) ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿ ਥੰਡਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਠੀਕ ਕੰਮ ਕਰੇ।

    2. ਠੀਕ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਆਵਾਸ਼ਕ ਥਾਂ (Proper Temperature & Placement)

    ✅ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਲੈਪਟਾਪ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵੈਂਟੀਲੇਸ਼ਨ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖੋ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਗਰਮ ਨਾ ਹੋਵੇ।

    ✅ ਸੀਧੀ ਧੁੱਪ, ਆਲਮੀਰਾ ਜਾਂ ਬੰਦ ਥਾਂ 'ਤੇ ਨਾ ਰੱਖੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜਿਆਦਾ ਗਰਮ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    ✅ ਹੈਡਫੋਨ, ਮੋਬਾਈਲ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨੂੰ ਨਮੀ (Moisture) ਤੋਂ ਬਚਾਓ।

    3. ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ (Proper Usage)

    ✅ USB ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੇਬਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਜੋੜੋ ਅਤੇ ਉਤਾਰੋ, ਜਦਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਚਾਲੂ ਹੋਵੇ।

    ✅ ਪਾਵਰ ਬਟਨ ਨੂੰ ਬੇਵਜ੍ਹਾ ਦਬਾਉਣ ਜਾਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਸ਼ਟਡਾਊਨ (Force Shutdown) ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹਾਰਡ ਡਿਸਕ ਅਤੇ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

    ✅ ਲੈਪਟਾਪ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚਾਰਜ ਕਰੋ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਸਲੀ (Original) ਚਾਰਜਰ ਹੀ ਵਰਤੋਂ।

    4. ਐਂਟੀਵਾਇਰਸ ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਅੱਪਡੇਟ (Antivirus & Software Updates)

    ✅ ਐਂਟੀਵਾਇਰਸ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Antivirus Software) ਇੰਸਟਾਲ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿ ਵਾਇਰਸ ਅਤੇ ਮੈਲਵੇਅਰ (Malware) ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

    ✅ ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਡ੍ਰਾਈਵਰਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਨਤਮ ਵਰਜਨ 'ਤੇ ਅੱਪਡੇਟ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਪਰਫਾਰਮੈਂਸ ਵਧੀਆ ਰਹੇ।

    ✅ ਬਕਅੱਪ (Backup) ਲੈਣਾ ਨਿਯਮਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਡਾਟਾ ਗੁੰਮ ਨਾ ਹੋਵੇ।

    5. ਪਾਵਰ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਸੰਭਾਲ (Power Supply Maintenance)

    ✅ ਇੰਵਰਟਰ ਜਾਂ UPS ਵਰਤੋਂ, ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਡਸ਼ੈੱਡਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਚਾਨਕ ਬੰਦ ਨਾ ਹੋਵੇ।

    ✅ ਪਾਵਰ ਸਰਕਿਟ ਸੇਫ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਰਜ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟਰ (Surge Protector) ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕਿ ਵੱਧ ਵੋਲਟੇਜ ਤੋਂ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਹੋ ਸਕੇ।

    ✅ ਲੈਪਟਾਪ ਅਤੇ ਮੋਬਾਈਲ ਚਾਰਜਰ ਨੂੰ ਥਿਕ ਥਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖੋ, ਅਤਿ-ਗਰਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਓ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਕੀ ਹੈ? ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ?

    ਉੱਤਰ:- ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Software) ਉਹ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁਕਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁਕਮਾਵਾਂ (Commands) ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਬਿਨਾਂ ਕੰਪਿਊਟਰ, ਲੈਪਟਾਪ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।

    ਉਦਾਹਰਣ: Windows, MS Office, Photoshop, VLC Media Player, Games, Web Browsers (Google Chrome, Mozilla Firefox) ਆਦਿ।

    ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ:- ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

    I. ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (System Software):- ਇਹ ਉਹ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।

    (1) ਓਪਰੇਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ (Operating System):- ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਪੁਲ (Bridge) ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

    ਉਦਾਹਰਣ: Windows, macOS, Linux, Android, iOS ਆਦਿ।

    (2) ਯੂਟਿਲਿਟੀ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Utility Software):- ਇਹ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ (Performance) ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਉਦਾਹਰਣ: Antivirus (Quick Heal, McAfee), Disk Cleanup, WinRAR (File Compression Software), Backup Software ਆਦਿ।

    II. ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Application Software):- ਇਹ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    (1) ਜਨਰਲ ਪਰਪਜ਼ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (General Purpose Software):- ਇਹ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਆਮ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ (Documents) ਬਣਾਉਣ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਸੰਪਾਦਨ (Editing), ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਚਲਾਉਣ ਆਦਿ।

    ਉਦਾਹਰਣ: MS Word, MS Excel, MS PowerPoint (Office Work)

    Adobe Photoshop (Image Editing)

    VLC Media Player (Video & Audio Playing)

    (2) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Special Purpose Software):- ਇਹ ਖਾਸ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੈਂਕਿੰਗ, ਡਾਕਟਰੀ, ਜਾਂ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਆਦਿ।

    ਉਦਾਹਰਣ: Tally (Accounting Software)

    Hospital Management System (HMS) (Hospital Data Management)

    AutoCAD (Engineering & Architecture Design)

    (3) ਗੇਮਿੰਗ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ (Gaming & Entertainment Software):- ਇਹ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਉਦਾਹਰਣ: PUBG, Minecraft, Call of Duty, GTA ਆਦਿ।

    (4) ਵੈੱਬ ਬ੍ਰਾਊਜ਼ਰ (Web Browsers):- ਇਹ ਇੰਟਰਨੈਟ 'ਤੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਉਦਾਹਰਣ: Google Chrome, Mozilla Firefox, Microsoft Edge, Safari ਆਦਿ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਲਿਖੋ?

    ਉੱਤਰ:- ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ

    ਲੱਛਣ

    ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਸਾਫਟਵੇਅਰ

    ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ

    ਕਿਰਿਆ

    ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਖਾਸ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ

    ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ

    ਉਦਾਹਰਣ

    MS Word, Excel, VLC Media Player

    Windows, Linux, MacOS

    ਮਹੱਤਵ

    ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ

    ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ

    ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ

    ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

    ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ

    ਕੋਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

    ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਲਈ

    ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਲਈ

     

     

    ਪਾਠ - 6 ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ

    ਅਭਿਆਸ

    ਬਹੁਪਸੰਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    1. ਕੀਅ ਬੋਰਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ?

    (ੳ) ਚਿੱਤਰ ਦਿਖਾਉਣਾ     (ਅ) ਅਵਾਜਾਂ ਭਰਨਾਂ        (ੲ) ਟੈਕਸਟ ਅਤੇ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦਾਖਲ ਕਰਨਾ   (ਸ) ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ

    2. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਯੰਤਰ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

    (ੳ) ਸਕੈਨਰ      (ਅ) ਜੋਆਇ ਸਟਿੱਕ       (ੲ) ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ   (ਸ) ਵੈੱਬਕੈਮ

    3. ਮਾਊਸ ਤੁਹਾਡੀ ਕੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ?

    (ੳ) ਦਸਤਾਵੇਜਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ         (ਅ) ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਆਈਟਮ ਨੂੰ ਸਿਲੈਕਟ ਜਾਂ ਮੂਵ ਕਰਨ

    (ੲ) ਵੀਡੀਓ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ     (ਸ) ਚਿੱਤਰ ਸਕੈਨ ਵਿੱਚ

    4. ਕਿਹੜਾ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਅਵਾਜ਼ਾਂ (ਵਾਇਸ ਕਮਾਂਡਜ) ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ?

    (ੳ) ਵੈੱਬਕੈਮ     (ਅ) ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ  (ੲ) ਕੀਅ ਬੋਰਡ  (ਸ) ਸਕੈਨਰ

    5. ਸਕੈਨਰ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ ਹੈ?

    (ੳ) ਦਸਤਾਵੇਜ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨਾ        (ਅ) ਭੌਤਿਕ ਦਸਤਾਵੇਜਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਫਾਰਮੈਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ          (ੲ) ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨ ਲਈ    (ਸ) ਵੈੱਬ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਨੈਵੀਗੇਟ ਕਰਨ ਲਈ

    ਸਹੀ/ਗਲਤ :

    1.  ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। – ✅ ਸਹੀ

    2.  ਟੱਚਪੈਡ ਸਿਰਫ ਡੈਸਕਟਾਪ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। – ❌ ਗਲਤ

    3.  ਮਾਊਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਡਾਕਮੈਂਟ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। – ❌ ਗਲਤ

    4.  ਜੋਆਇਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। – ✅ ਸਹੀ

    5.  ਬਾਰ ਕੋਡ ਰੀਡਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰ ਭਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। – ❌ ਗਲਤ

    6.  ਵੈੱਬਕੈਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀਡੀਓ ਕਾਨਫਰੰਸਿੰਗ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। – ✅ ਸਹੀ

    ਖਾਲੀ ਥਾਂਵਾਂ ਭਰੋ :

    1._______ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੇਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂਵਮੈਂਟ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ:-ਜੋਆਇਸਟਿਕ

    2. ______ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸਟ ਅਤੇ ਕਮਾਂਡਾਂ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ:-ਕੀਬੋਰਡ

    3. ਟੱਚਪੈਡ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ _____ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ:-ਲੈਪਟਾਪ

    4. ______ ਇੱਕ ਪੁਆਇੰਟਿੰਗ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਯੂਜ਼ਰ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ਨੈਵੀਗੇਟ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 

    ਉੱਤਰ:-ਮਾਊਸ

    5. ______ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀਡੀਓ ਕਾਲ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਸਾਰਨ (ਲਾਈਵ ਸਟਰੀਮ) ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

    ਉੱਤਰ:-ਵੈੱਬਕੈਮ

    ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:- ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ – ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Input Devices) ਉਹ ਉਪਕਰਣ ਹਨ, ਜੋ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਯੰਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭੇਜਣ ਜਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੀਬੋਰਡ, ਮਾਊਸ, ਸਕੈਨਰ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ, ਅਤੇ ਟਚ ਸਕਰੀਨ ਆਮ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹਨ। ਇਹ ਯੰਤਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁਕਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝਣ ਯੋਗ ਸੰਕੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਕੀਅ ਬੋਰਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:- ਕੀਬੋਰਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੰਮ – ਕੀਬੋਰਡ (Keyboard) ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ, ਜੋ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਅੱਖਰ, ਨੰਬਰ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਿੰਨ੍ਹ (Special Characters) ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਲਫਾਬੈਟਿਕ (A-Z), ਨਿਉਮੈਰਿਕ (0-9), ਅਤੇ ਫੰਕਸ਼ਨ (F1-F12) ਕੁੰਜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁਕਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇਨਪੁੱਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਪੰਜ ਪੁਆਇਟਿੰਗ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ।

    ਉੱਤਰ:- ਪੁਆਇਟਿੰਗ ਯੰਤਰ (Pointing Devices) ਉਹ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹਨ, ਜੋ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ 'ਤੇ ਆਈਟਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ, ਮੂਵ ਕਰਨ ਜਾਂ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਯੰਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਾਫਿਕਲ ਇੰਟਰਫੇਸ (GUI) ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਪੰਜ ਮੁੱਖ ਪੁਆਇਟਿੰਗ ਯੰਤਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

    • ਮਾਊਸ (Mouse)
    • ਟਚਪੈਡ (Touchpad)
    • ਸਟਾਈਲਸ (Stylus Pen)
    • ਜੋਇਸਟਿਕ (Joystick)
    • ਟਚ ਸਕਰੀਨ (Touch Screen)

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਕੋਈ ਛੇ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ।

    ਉੱਤਰ:-ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Input Devices) ਉਹ ਉਪਕਰਣ ਹਨ, ਜੋ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ ਅਤੇ ਹੁਕਮ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਯੰਤਰ ਵਿਭਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਛੇ ਮੁੱਖ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:  

    • 1. ਕੀਬੋਰਡ (Keyboard)  
    • 2. ਮਾਊਸ (Mouse)  
    • 3. ਸਕੈਨਰ (Scanner)  
    • 4. ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ (Microphone)  
    • 5. ਟਚਪੈਡ (Touchpad)  
    • 6. ਜੋਇਸਟਿਕ (Joystick)  

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਸਕੈਨਰ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:- ਸਕੈਨਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ – ਸਕੈਨਰ (Scanner) ਇੱਕ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਭੀ ਮੂੰਲ ਪ੍ਰਤੀ (Hard Copy) ਜਾਂ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼, ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਨਾਂ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਨਕਲ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਕੈਨਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫਲੈਟਬੈੱਡ ਸਕੈਨਰ, ਹੈਂਡਹੈਲਡ ਸਕੈਨਰ, ਅਤੇ ਬਾਰਕੋਡ ਸਕੈਨਰ। ਇਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦਫ਼ਤਰਾਂ, ਸਕੂਲਾਂ, ਅਤੇ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6. ਗੋਮਿੰਗ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:- ਗੇਮਿੰਗ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ – ਗੋਮਿੰਗ ਯੰਤਰ (Pointing Devices) ਉਹ ਇਨਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ ਹਨ, ਜੋ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਆਈਟਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ, ਮੂਵ ਕਰਨ ਜਾਂ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਗ੍ਰਾਫਿਕਲ ਯੂਜ਼ਰ ਇੰਟਰਫੇਸ (GUI) ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਊਸ, ਟਚਪੈਡ, ਜੋਇਸਟਿਕ, ਸਟਾਈਲਸ ਅਤੇ ਟਚ ਸਕਰੀਨ ਆਮ ਗੋਮਿੰਗ ਯੰਤਰ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਡਾਂ (Games), ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ, ਅਤੇ ਨੈਵੀਗੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।

    ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਕੀ ਹਨ? ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਲਿਖੋ।

    ਉੱਤਰ:- ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Input Devices) ਉਹ ਉਪਕਰਣ ਹਨ, ਜੋ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਡਾਟਾ, ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਯੰਤਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁਕਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝਣ ਯੋਗ ਡਿਜੀਟਲ ਸਿਗਨਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਯੰਤਰ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਕੀਬੋਰਡ, ਮਾਊਸ, ਸਕੈਨਰ, ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ, ਅਤੇ ਟਚ ਸਕਰੀਨ ਆਦਿ।

    ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ:- ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕਈ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

    I. ਟੈਕਸਟ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Text Input Devices):- ਇਹ ਯੰਤਰ ਟੈਕਸਟ (Text) ਜਾਂ ਅੱਖਰ (Characters) ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    • ਕੀਬੋਰਡ (Keyboard): ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ, ਜੋ ਅੱਖਰ, ਨੰਬਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਚਿੰਨ੍ਹ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
    • ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਪੈਡ (Numeric Keypad): ਇਹ ਵਧੇਰੇ ਗਣਨਾਤਮਕ ਕੰਮਾਂ (Calculations) ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    II. ਪੁਆਇਟਿੰਗ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Pointing Input Devices):- ਇਹ ਯੰਤਰ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਆਈਟਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ, ਹਿਲਾਉਣ ਅਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

    • ਮਾਊਸ (Mouse): ਇਹ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਸਰ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਈਟਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
    • ਟਚਪੈਡ (Touchpad): ਲੈਪਟਾਪਸ ਵਿੱਚ ਮਾਊਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
    • ਜੋਇਸਟਿਕ (Joystick): ਖੇਡਾਂ (Games) ਵਿੱਚ ਕਿਰਦਾਰ (Character) ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
    • ਸਟਾਈਲਸ (Stylus): ਟਚ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਲਿਖਣ ਜਾਂ ਡਰਾਇੰਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
    • ਟਚ ਸਕਰੀਨ (Touch Screen): ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਆਪਣੀ ਉਂਗਲ ਜਾਂ ਸਟਾਈਲਸ ਰਾਹੀਂ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    III. ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Graphics Input Devices):- ਇਹ ਯੰਤਰ ਵਿਦਿਅਕ (Creative) ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    • ਸਕੈਨਰ (Scanner): ਕਿਸੇ ਭੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਜਾਂ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ।
    • ਡਿਜ਼ੀਟਾਈਜ਼ਰ (Digitizer): ਹੱਥ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਗਈ ਤਸਵੀਰਾਂ ਜਾਂ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇਨਪੁੱਟ ਕਰਨ ਲਈ।

    IV. ਆਡੀਓ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Audio & Video Input Devices):- ਇਹ ਯੰਤਰ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇਨਪੁੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    • ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ (Microphone): ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਜਾਂ ਆਡੀਓ ਹੁਕਮਾਂ ਲਈ।
    • ਵੈਬਕੈਮ (Webcam): ਵੀਡੀਓ ਕਾਲ ਅਤੇ ਓਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਲਈ।
    • ਡਿਜੀਟਲ ਕੈਮਰਾ (Digital Camera): ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਇਨਪੁੱਟ ਕਰਨ ਲਈ।

    V. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਨਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Special Input Devices):- ਇਹ ਯੰਤਰ ਖਾਸ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    • ਬਾਰਕੋਡ ਸਕੈਨਰ (Barcode Scanner): ਮਾਲ ਵੇਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ 'ਤੇ ਉਤਪਾਦ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ।
    • ਬਾਇਓਮੈਟਰਿਕ ਸਕੈਨਰ (Biometric Scanner): ਅੰਗੂਠੇ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜਾਂ ਚਿਹਰਾ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ।
    • GPS ਡਿਵਾਈਸ (GPS Device): ਸਥਾਨਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ (Location Information) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਪੁਆਇੰਟਿੰਗ ਯੰਤਰਾਂ ਤੇ ਨੋਟ ਲਿਖੋ?

    ਉੱਤਰ:- ਪੁਆਇੰਟਿੰਗ ਯੰਤਰ ਉਹ ਡਿਵਾਈਸ ਹਨ ਜੋ ਯੂਜ਼ਰ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਕਰੀਨ 'ਤੇ ਆਈਕਾਨ, ਫਾਈਲਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਆਈਟਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਅਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਖਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ ਇਲੈਮੈਂਟਸ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੁਆਇੰਟਿੰਗ ਯੰਤਰ:

    1. ਮਾਊਸ – ਸਕਰੀਨ ਤੇ ਕਰਸਰ ਹਿਲਾਉਣ ਅਤੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਲਈ।
    2. ਟਚਪੈਡ – ਲੈਪਟੌਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਇੱਕ ਸਪર્શ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਪੈਡ।
    3. ਟਚ ਸਕਰੀਨ – ਉਂਗਲੀਆਂ ਜਾਂ ਸਟਾਈਲਸ ਨਾਲ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨਾ।
    4. ਜੋਆਇਸਟਿਕ – ਗੇਮਿੰਗ ਅਤੇ 3D ਮਾਡਲਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਨਿਯੰਤਰਣ ਯੰਤਰ।
    5. ਲਾਈਟ ਪੈਨ – ਗਰਾਫਿਕਲ ਕੰਮਾਂ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਦਸਤਾਵੇਜਾਂ ਉੱਤੇ ਲਿਖਣ ਲਈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਆਡੀਓ-ਵਿਜੂਅਲ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ। ਉਦਾਹਰਨ ਵੀ ਦਿਓ।

    ਉੱਤਰ:- ਆਡੀਓ-ਵਿਜੂਅਲ (Audio-Visual) ਯੰਤਰ ਉਹ ਉਪਕਰਣ ਹਨ ਜੋ ਧੁਨੀ (Audio) ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ (Visual) ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਦੱਸਣ, ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਆਡੀਓ-ਵਿਜੂਅਲ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ:

    1. ਆਡੀਓ ਯੰਤਰ –
      • ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ – ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਨ ਲਈ।
      • ਸਪੀਕਰ – ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨ ਲਈ।
      • ਹੈੱਡਫੋਨ/ਈਅਰਫੋਨ – ਨਿੱਜੀ ਧੁਨੀ ਅਨੁਭਵ ਲਈ।
    2. ਵਿਜੂਅਲ ਯੰਤਰ –
      • ਮਾਨੀਟਰ (Monitor) – ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ਜੋ ਵਿਜੁਅਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
      • ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ – ਵੱਡੀ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਜਾਂ ਵੀਡੀਓ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ।
      • ਵੈੱਬਕੈਮ – ਵੀਡੀਓ ਕਾਲਾਂ ਜਾਂ ਵੀਡੀਓ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਲਈ।

    ਉਦਾਹਰਨ:

    • Zoom ਜਾਂ Microsoft Teams ਉੱਤੇ ਵੀਡੀਓ ਕਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ, ਵੈੱਬਕੈਮ, ਅਤੇ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
    • ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਅਤੇ ਸਾਊਂਡ ਸਿਸਟਮ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
    • ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂ ਪ੍ਰੈਜ਼ੈਂਟੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਰਟ ਬੋਰਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

     

    ਪਾਠ - 7 ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ

    ਅਭਿਆਸ

    ਬਹੁਪਸੰਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    1. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਡਿਸਪਲੇਅ ਡਿਵਾਇਸ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ?

    (ੳ) ਮੋਨੀਟਰ (Monitor) (ਅ) LCD        (ੲ) LED         (ਸ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ

    2. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਾਡਰ ਕਾਪੀ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰੋ।

    (ੳ) ਸਪੀਕਰ (Speaker)         (ਅ) ਮੋਨੀਟਰ (Monitor) (ੲ) ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Printer)   (ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ

    3. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਆਊਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਵੈਕਟਰ ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

    (ੳ) ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Laser Printer)       (ਅ) ਇੰਕਜੈੱਟ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Inkjet Printer)    (ੲ) ਡਾਟਮੈਟਰਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Dot Matrix Printer)     (ਸ) ਪਲੋਟਰ (Plotter)

    4. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸ ਯੰਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਿਜੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਉਂਡ ਸੁਣਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?

    (ੳ)ਸਪੀਕਰ (Speaker)          (ਅ) ਹੈੱਡਫੋਨ (Headphone)    (ੲ) ਹੋਮ ਥਿਏਟਰ (Home Theater)       (ਸ) ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ

    5. ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਯੰਤਰ ਅੱਜ ਕੱਲ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਆ ਹੈ?

    (ੳ) ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Printers)  (ਅ) LED        (ੲ) CRT ਮੋਨੀਟਰ (CRT Monitor)    (ਸ ਪਲੋਟਰ (Plotters)

    ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਟੇਟਮੈਂਟਸ ਲਈ ਸਹੀ/ਗਲਤ ਲਿਖੋ:

    1. ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਇੱਕ ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (ਡਿਵਾਈਸ) ਹੈ।(ਗਲਤ)

    2. CRT ਮਾਨੀਟਰ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨੀਕ ਬੀਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਆਉਟਪੁੱਟ ਡਿਸਪਲੇਅ ਕਰਦਾ ਹੈ।(ਸਹੀ)

    3. ਮੋਨੀਟਰ ਦਾ ਆਕਾਰ ਤਿਰਛੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।(ਸਹੀ)

    4. ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।(ਸਹੀ)

    5. LCD ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।(ਗਲਤ)

    ਹੇਠਾਂ ਲਿਖਿਆਂ ਟਰਮਜ਼ ਦੇ ਪੂਰੇ ਨਾਂ ਲਿਖੋ :

    1. CRT – Cathode Ray Tube
    2. DMP – Dot Matrix Printer
    3. LCD – Liquid Crystal Display
    4. LED – Light Emitting Diode

    ਛੋਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ? 

    ਉੱਤਰ:- ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਉਹਨਾਂ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਉਟਪੁੱਟ ਨੂੰ ਈਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਭੌਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਮਾਨੀਟਰ, ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ, ਅਤੇ ਸਪੀਕਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਨੀਟਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਵਿਜੁਅਲ ਡਾਟਾ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਪੀਕਰ ਆਡੀਓ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਅਸਥਾਈ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਉਟਪੁੱਟ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?

    ਉੱਤਰ:-ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦਾ ਭਾਵ ਉਹ ਆਉਟਪੁੱਟ ਹੈ ਜੋ ਸਕਰੀਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਦੇਖਣਯੋਗ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਉਟਪੁੱਟ ਟੈਕਸਟ, ਚਿੱਤਰ, ਵੀਡੀਓ, ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਜਾਂ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਨੀਟਰ, ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ, ਅਤੇ LED ਸਕਰੀਨ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਡਿਵਾਈਸ ਤੇ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਗਰਾਫਿਕਲ ਜਾਂ ਟੈਕਸਟ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਪਲੋਟਰ ਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਨੋਟ ਲਿਖੋ? 

    ਉੱਤਰ:-ਪਲੋਟਰ ਇੱਕ ਆਉਟਪੁੱਟ ਡਿਵਾਈਸ ਹੈ ਜੋ ਹਾਈ-ਕੁਆਲਟੀ ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ, ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਅਤੇ ਡਿਯਾਗ੍ਰਾਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਡ੍ਰਾਇੰਗ ਅਤੇ ਬਲੂਪਰਿੰਟ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਲੋਟਰ ਕਲਮ ਜਾਂ ਲੇਜ਼ਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪੇਪਰ ਉੱਤੇ ਸਟੀਕ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਕ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਫਲੈਟ ਪੈਨਲ ਡਿਸਪਲੇ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?

    ਉੱਤਰ:-ਫਲੈਟ ਪੈਨਲ ਡਿਸਪਲੇ ਉਹ ਪਤਲੇ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਡਿਸਪਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਉਟਪੁੱਟ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਗਠਿਤ (CRT) ਮਾਨੀਟਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੁਧਰੇ ਹੋਏ, ਥੋੜੀ ਥਾਂ ਘੇਰਨ ਵਾਲੇ, ਅਤੇ ਊਰਜਾ-ਬਚਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ LCD (Liquid Crystal Display), LED (Light Emitting Diode) ਅਤੇ OLED (Organic LED) ਫਲੈਟ ਪੈਨਲ ਡਿਸਪਲੇ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ। ਇਹ ਲੈਪਟਾਪ, ਟੈਬਲੇਟ, ਸਮਾਰਟਫ਼ੋਨ ਅਤੇ ਟੀਵੀ ਸਕਰੀਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5. ਹੈੱਡਫੋਨ ਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਨੋਟ ਲਿਖੋ?

    ਉੱਤਰ:-ਹੈੱਡਫੋਨ ਇੱਕ ਆਡੀਓ ਆਉਟਪੁੱਟ ਡਿਵਾਈਸ ਹਨ ਜੋ ਧੁਨੀ (Sound) ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕੰਨ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਰ ਵਾਲੇ (Wired) ਜਾਂ ਬਿਨਾਂ ਤਾਰ (Wireless/Bluetooth) ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹੈੱਡਫੋਨ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨ, ਕਾਲਾਂ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਗੇਮਿੰਗ ਲਈ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੁਣਨ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6. ਆਡੀਊ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ?

    ਉੱਤਰ:-ਆਡੀਓ ਯੰਤਰ ਉਹ ਆਉਟਪੁੱਟ ਡਿਵਾਈਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਧੁਨੀ (Sound) ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਜਾਂ ਪਲੇਬੈਕ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਪੀਕਰ, ਹੈੱਡਫੋਨ, ਇਯਰਫੋਨ, ਅਤੇ ਸਾਉਂਡ ਬਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨ, ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਆਡੀਓ, ਗੇਮਿੰਗ, ਅਤੇ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਡੀਓ ਯੰਤਰ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਾਫ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਅਨੁਭਵ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

    ਵੱਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ।

    ਉੱਤਰ:-ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ ਉਹ ਹਾਰਡਵੇਅਰ ਡਿਵਾਈਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਯੰਤਰ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਦਿੱਖਯੋਗ (Visual), ਸ਼ਬਦਯੋਗ (Audio) ਜਾਂ ਭੌਤਿਕ ਰੂਪ (Printed Form) ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਪਕਰਣ ਉਪਭੋਗਤਾ (User) ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਵਰਤਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਟੈਕਸਟ ਡੌਕਯੂਮੈਂਟ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਗਾਣੇ ਨੂੰ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ:- ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:

    1. ਵਿਜ਼ੂਅਲ (Visual) ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ

    2. ਆਡੀਓ (Audio) ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ

    3. ਭੌਤਿਕ (Hard Copy) ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ

    1. ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ:- ਇਹ ਉਪਕਰਣ ਡਾਟਾ ਜਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਦਿੱਖਯੋਗ (Display) ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

    (i) ਮਾਨੀਟਰ (Monitor):- ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ Screen ਉੱਤੇ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।

    ਮਾਨੀਟਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:

    • CRT (Cathode Ray Tube) – ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਵੱਡੇ।
    • LCD (Liquid Crystal Display) – ਪਤਲੇ, ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਊਰਜਾ-ਬਚਾਉਂਦੇ।
    • LED (Light Emitting Diode) – LCD ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੀਆ, ਚੁਸਟ ਚਿੱਤਰ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨਾਲ।

    (ii) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ (Projector):- ਇਹ ਇਮੈਜ਼ ਜਾਂ ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਸਕਰੀਨ ਜਾਂ ਕੰਵਾਸ ਉੱਤੇ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਲਾਸਰੂਮ, ਸੈਮੀਨਾਰ, ਅਤੇ ਹੋਮ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    2. ਆਡੀਓ ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ:- ਇਹ ਉਪਕਰਣ ਧੁਨੀ (Sound) ਜਾਂ ਆਵਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।

    (i) ਸਪੀਕਰ (Speakers):- ਇਹ ਆਡੀਓ ਸਿਗਨਲ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹਨ।ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਪਲੇਅਰ, ਕੰਪਿਊਟਰ, ਅਤੇ ਸਮਾਰਟਫ਼ੋਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    (ii) ਹੈੱਡਫੋਨ ਅਤੇ ਇਅਰਫੋਨ (Headphones & Earphones):- ਇਹ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਆਡੀਓ ਸੁਣਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੇਮਿੰਗ, ਮਿਊਜ਼ਿਕ, ਅਤੇ ਕਾਲਿੰਗ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮੰਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

    3. ਭੌਤਿਕ (Hard Copy) ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ:- ਇਹ ਉਪਕਰਣ ਡਿਜੀਟਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਭੌਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

    (i) ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Printer):- ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਦੈ।

    ਮੁੱਖ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:

    • ਇੰਕਜੈੱਟ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Inkjet Printer) – ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ।
    • ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Laser Printer) – ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ।
    • ਡੋਟ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Dot Matrix Printer) – ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਰਬਨ ਕਾਪੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    (ii) ਪਲੋਟਰ (Plotter):- ਇਹ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰ, ਨਕਸ਼ੇ, ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਡਰਾਇੰਗਸ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਾਂ, ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2. ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ।

    ਉੱਤਰ:- ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਇੱਕ ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Output Device) ਹੈ ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭੌਤਿਕ ਮਾਧਿਅਮ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਟੈਕਸਟ, ਚਿੱਤਰ, ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਜਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੂੰ ਹਾਰਡ ਕਾਪੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:

    ✔ ਡਿਜੀਟਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਹਾਰਡ ਕਾਪੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ

    ✔ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਿੰਟਰ

    ✔ ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਕ ਸੂਟੇਬਲ ਵਿਕਲਪ (Black & White, Color, High-Quality etc.)

    ✔ ਘਰੇਲੂ, ਵਿਅਪਾਰਕ, ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਉਪਯੋਗੀ

    ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ:- ਪ੍ਰਿੰਟਰਾਂ ਨੂੰ ਇੰਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

    1. ਇੰਪੈਕਟ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Impact Printers)
    2. ਨਾਨ-ਇੰਪੈਕਟ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Non-Impact Printers)

    1. ਇੰਪੈਕਟ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Impact Printers):- ਇਹ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਪੇਪਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ (Physical Contact) ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਬਨ ਅਤੇ ਧਾਤੂ ਹੈਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਟਾਈਪਰਾਈਟਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਗਜ਼ ‘ਤੇ ਮਾਰ ਕੇ ਅੱਖਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

    (i) ਡੋਟ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Dot Matrix Printer):- ਇਹ ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੀਂਡਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪੇਪਰ ‘ਤੇ ਟੱਕਰ ਮਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਮ ਖ਼ਰਚੀਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਆਵਾਜ਼ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੈਂਕ, ਹੋਟਲ, ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਟਿਕਟ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

    (ii) ਡਾਈਜ਼ੀ ਵੀਲ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Daisy Wheel Printer):- ਇਹ ਟਾਈਪਰਾਈਟਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਟੈਕਸਟ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਹੌਲੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰ ਜਾਂ ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।

    2. ਨਾਨ-ਇੰਪੈਕਟ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Non-Impact Printers):- ਇਹ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਕਾਗਜ਼ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਪਰਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਕਜੈੱਟ, ਲੇਜ਼ਰ, ਅਤੇ 3D ਪ੍ਰਿੰਟਰ।

    (i) ਇੰਕਜੈੱਟ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Inkjet Printer):- ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ/ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਇੰਕ ਦੀ ਛੋਟੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ (Ink Droplets) ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਲਰ (Color) ਅਤੇ ਬਲੈਕ & ਵ੍ਹਾਈਟ (Black & White) ਦੋਵੇਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਗੁਣਵੱਤਾ ਉਤਕ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਹੌਲੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੰਕ ਮਹਿੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

    (ii) ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Laser Printer):- ਇਹ ਲੇਜ਼ਰ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਟੋਨਰ (Toner) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਇੰਕ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ਼ ਸੁਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੱਡੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼, ਆਵਾਜ਼-ਮੁਕਤ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

    (iii) ਲਾਈਥੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਪ੍ਰਿੰਟਰ (Lithographic Printer):- ਇਹ ਵੱਡੇ ਅਖ਼ਬਾਰ, ਰੰਗੀਨ ਬੁਕਲੇਟ, ਅਤੇ ਪੋਸਟਰ ਛਾਪਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

    (iv) 3D ਪ੍ਰਿੰਟਰ (3D Printer):- ਇਹ ਤਿੰਨ-ਆਯਾਮੀ (Three-Dimensional) ਚਿੱਤਰ, ਉਤਪਾਦ, ਜਾਂ ਮਾਡਲ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਲਾਸਟਿਕ, ਧਾਤੂ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ 3D ਆਕਾਰ ਦੇ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਮੈਡੀਕਲ, ਅਤੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰੋ।

    ਉੱਤਰ:-ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ ਉਹ ਉਪਕਰਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਡਾਟਾ ਜਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਵਿਜ਼ੂਅਲ (Visual) ਜਾਂ ਆਡੀਓ (Audio) ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਭੌਤਿਕ (Hard Copy) ਪ੍ਰਿੰਟ ਆਉਟ ਦੇ। ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਉਪਕਰਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਤਿਆਰ, ਸੋਧ, ਅਤੇ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    ਉਦਾਹਰਨ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਨੀਟਰ ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਡੌਕਯੂਮੈਂਟ, ਸਪੀਕਰ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਆਵਾਜ਼, ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ‘ਤੇ ਦਿੱਖ ਰਹੀ ਤਸਵੀਰ – ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਹਨ।

    ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ

    1. ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Visual Output Devices):- ਇਹ ਉਪਕਰਣ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ।

    (i) ਮਾਨੀਟਰ (Monitor):- ਮਾਨੀਟਰ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ ਹੈ। ਇਹ ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ, ਟੈਕਸਟ, ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

    ਮਾਨੀਟਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ:

    • CRT (Cathode Ray Tube) – ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ, ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ।
    • LCD (Liquid Crystal Display) – ਪਤਲੇ, ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਊਰਜਾ-ਬਚਾਉਂਦੇ।
    • LED (Light Emitting Diode) – LCD ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੀਆ, ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਡਿਸਪਲੇ।

     ਉਦਾਹਰਨ: ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਵਰਡ ਫਾਈਲ ਵੇਖਣੀ, ਫੋਟੋਸ਼ੌਪ ‘ਚ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਣਾਉਣਾ, ਜਾਂ ਗੇਮ ਖੇਡਣੀ।

    (ii) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ (Projector):- ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਸਪਲੇ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਲਾਸਰੂਮ, ਮੀਟਿੰਗ ਰੂਮ, ਅਤੇ ਹੋਮ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ: ਸਕੂਲ ‘ਚ PPT (PowerPoint Presentation) ਵੇਖਾਉਣ ਲਈ।

    (iii) ਡਿਜੀਟਲ ਵਿਦਿਅਪੋਨ (Digital Whiteboard):- ਇਹ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਸਕਰੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਿੱਧੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸਰੂਮ ਅਤੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ‘ਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।  ਉਦਾਹਰਨ: ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸ ‘ਚ ਅਧਿਆਪਕ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਵਿਸ਼ੇਵਸਤੂ।

    2. ਆਡੀਓ ਆਉਟਪੁੱਟ ਯੰਤਰ (Audio Output Devices):- ਇਹ ਉਪਕਰਣ ਧੁਨੀ (Sound) ਰਾਹੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

    (i) ਸਪੀਕਰ (Speakers):- ਇਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਉਪਕਰਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਆਡੀਓ ਨੂੰ ਵੱਧ ਆਵਾਜ਼ ‘ਚ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਿਊਜ਼ਿਕ, ਫਿਲਮ, ਗੇਮਿੰਗ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਜ਼ਟੇਸ਼ਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ: ਯੂਟਿਊਬ ਤੇ ਗਾਣਾ ਚਲਾਉਣਾ ਜਾਂ ਮੂਵੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨਾ।

    (ii) ਹੈੱਡਫੋਨ ਅਤੇ ਇਅਰਫੋਨ (Headphones & Earphones):- ਇਹ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੁਣਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਟੈਲੀਫੋਨ, ਗੇਮਿੰਗ, ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਆਡੀਓ ਸੁਣਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ: ਮੋਬਾਈਲ ‘ਚ Spotify ਜਾਂ Gaana ‘ਤੇ ਗੀਤ ਸੁਣਨਾ।

    ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦੇ ਲਾਭ

    ✔ ਇਹ ਵਾਤਾਵਰਣ-ਮਿਤ੍ਰੀ ਹਨ (ਕੋਈ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ)।

    ✔ ਇਹ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਨ।

    ✔ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲਣ ਆਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

    ✔ ਇਹ ਮਲਟੀਮੀਡੀਆ ਸਮੱਗਰੀ (Video, Sound, Animation) ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

    ਸਾਫਟਕਾਪੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ

    ❌ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਡਿਵਾਈਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

    ❌ ਬਿਜਲੀ ਜਾਂ ਬੈਟਰੀ ਤੋਂ ਚੱਲਦੇ ਹਨ।

    ❌ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਸਕਰੀਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।

    ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਸਮਝਾਓ।

    ਉੱਤਰ:-ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ (Projector) ਇੱਕ ਆਉਟਪੁੱਟ ਉਪਕਰਣ (Output Device) ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਅ (Visual) ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਕਰੀਨ ਜਾਂ ਪੜਦੇ (Screen) ‘ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੈਖਸ਼ਣਿਕ, ਕਾਰੋਬਾਰੀ, ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

    ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:

    ✔ ਵੱਡੀ ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ ਦਿੱਖਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ

    ✔ PPT, ਵੀਡੀਓ, ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ, ਅਤੇ ਟੈਕਸਟ ਦਿੱਖਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

    ✔ ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸਰੂਮ, ਦਫ਼ਤਰ, ਹੋਮ ਥੀਏਟਰ, ਅਤੇ ਕਾਨਫਰੰਸ ਰੂਮ ‘ਚ ਵਰਤੋਂ

    ✔ HDMI, VGA, USB, Wi-Fi ਰਾਹੀਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ਜਾਂ ਮੋਬਾਈਲ ਨਾਲ ਕਨੈਕਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ

    ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ

    1. ਡਿਜੀਟਲ ਲਾਈਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ (DLP - Digital Light Processing) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ

    • ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਚਿੱਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ
    • ਤੇਜ਼ ਰੈਸਪਾਂਸ ਟਾਈਮ, ਵੀਡੀਓ ਅਤੇ ਮਲਟੀਮੀਡੀਆ ਲਈ ਵਧੀਆ
    • DMD (Digital Micromirror Device) ਤਕਨੀਕ ਵਰਤਦਾ ਹੈ

    2. ਲਿਕਵਿਡ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਡਿਸਪਲੇ (LCD - Liquid Crystal Display) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ

    • ਚਿੱਟਾ ਤੇ ਵਧੀਆ ਰੰਗ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ
    • ਵਧੀਆ ਵਿਜ਼ੁਅਲ ਕੁਆਲਿਟੀ, ਪਰ DLP ਤੋਂ ਹੌਲੀ ਚੱਲਦਾ ਹੈ

    3. LED ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ

    • ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਪੋਰਟੇਬਲ (Portable)
    • ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਊਰਜਾ ਦੀ ਖਪਤ
    • ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਲਈ ਵਧੀਆ

    4. ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ

    • ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਵਾਲੇ ਹੋਂਦੇ ਹਨ
    • ਵੱਡੀ ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ (ਸਿਨੇਮਾ, ਹਾਲ, ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸ)

    ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ:

    ਲੱਛਣ

    ਪ੍ਰਿੰਟਰ

    ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ

    ਕੰਮ

    ਡਿਜੀਟਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਲਿਖਣਾ

    ਵਿਜੁਅਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਸਕਰੀਨ 'ਤੇ ਦਿਖਾਉਣਾ

    ਆਉਟਪੁੱਟ ਦੀ ਕਿਸਮ

    ਭੌਤਿਕ (Hard Copy)

    ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗਤ (Visual Output)

    ਉਦਾਹਰਨ

    ਇੰਕ-ਜੈੱਟ, ਲੇਜ਼ਰ ਪ੍ਰਿੰਟਰ

    LCD, DLP ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਰ

    ਵਰਤੋਂ

    ਦਸਤਾਵੇਜ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨਾ

    ਪੜ੍ਹਾਈ, ਪ੍ਰਜ਼ੈਂਟੇਸ਼ਨ, ਸਿਨੇਮਾ